بررسی تأثیر تغییر کاربری اراضی بر دبی روزانه رودخانه با استفاده از مدل HEC-HMS(مطالعه موردی: حوضه آبخیز آجرلو، استان آذربایجان غربی)

برآورد دقیق دبی جریان، یک گام کلیدی در برنامه­ریزی و مدیریت بهینه منابع آب به­ شمار می­آید. یکی از عوامل تأثیرگذار در تغییر روند رژیم جریان رودخانه­ها، تغییر کاربری اراضی در سطح حوضه می­باشد. در این مطالعه با استفاده از مدل هیدرولوژیکیHEC-HMS، اثرات تغییر کاربری اراضی بر رژیم جریان رودخانه آجرلو در استان آذربایجان غربی مورد بررسی قرار گرفت. جهت بررسی تغییرات کاربری اراضی حوضه، از تصاویر سنجنده­هایMSS لندست  و LISS III ماهوارهIRS-1Cمربوط به سال های 1975 و 2008 استفاده گردید. پس از اعمال تصحیحات و تحلیل­های مختلف بارزسازی تصاویرو نمونه­برداری تصادفی از واحدهای کاربری اراضی، طبقه­بندی برای هر دو سری تصویر با استفاده از الگوریتم حداکثر احتمال انجام شد. برای هر دو سری تصویر (با توجه به ضریب کاپای 76/0 و 78/0 بترتیب برای تصاویر MSS و LISSIII)، باندهای سبز، شاخص NDVI و قرمز به عنوان بهترین ترکیب باندی انتخاب گردید. سپس صحت نقشه­های تولید شده مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که در این دوره 33 سال اراضی مرتعی 65/37 درصد کاهش و اراضی کشاورزی و اراضی فاقد پوشش بترتیب 27/57 درصد و 98/39 درصد افزایش داشته­اند. به این منظور پس از تهیه نقشه کاربری اراضی مربوط به سال­های 1354 و 1387 و تلفیق با نقشه گروه­های هیدرولوژیک خاک در محیط GIS، مدل هیدرولوژیک HEC-HMS با استفاده از روش نفوذ شماره منحنی و هیدروگراف واحد SCS حوضه بر مبنای داده­های بارش- رواناب مشاهده­ای، واسنجی و اعتباریابی گردید. نتایج حاصل از واسنجی مدل پس از بهینه­سازی پارامترهای شماره منحنی و زمان تأخیر حوضه نشان داد که تغییر کاربری اراضی در این فاصله زمانی باعث افزایش 7/29 مترمکعب بر ثانیه (معادل 8/86 درصد) دبی اوج و 8/18 میلیون مترمکعب (معادل 7/12 درصد) حجم رواناب شده است.